Kacwin

Kacwin jest wsią położoną w cichym podgórskim zakątku wśród przepięknej przyrody, w dolinie potoku Kacwinianka. Pierwsza pisemna wzmianka o wsi pochodzi z dokumentu, z 1320 r., w którym wymieniono ją jako Katzwinkel, co w tłumaczeniu z języka niemieckiego oznacza „koci zakątek”

Z podobną nazwą spotkać się można również w innych miejscowościach na terenach dzisiejszej Słowacji, a terminem tym w przeszłości oznaczano pewną oddaloną lokalną część danej miejscowości. Wieś została założona przy starej drodze handlowej, w zamagurskich dobrach panów z Łomnicy. Ludność utrzymywała się głównie z pracy na roli, a do czasów współczesnych zachowały się we wsi unikalne i przemyślne spichlerze, tzw. sypańce. Sypańce są to drewniane budynki pokryte z zewnątrz grubą warstwą gliny, dzięki czemu utrzymywała się w nich stała temperatura,  która jednocześnie zapewniała ochronę przed pożarem. Drewniany dach z gontu był osadzony w taki sposób, iż w razie pożaru łatwo można go było zrzucić, by ratować zgromadzone w nim zboże.

Z budynków gospodarczych przy jednym z wodospadów na miejscowym potoku zachowały się jeszcze pozostałości młyna z napędem wodnym i tartaku z XVIII w. Wspominany wodospad,  zwany Mynarzka Bania, ma około siedem metrów wysokości, przez co zalicza się do największych wodospadów Karpat Zewnętrznych. Wspólnie z kolejnym wodospadem, znajdującym się w części oznaczonej lokalną nazwą Pod Upłazem, jest jedną z miejscowych atrakcji turystycznych.

Dominującą budowlą wsi jest murowany kościół rzymskokatolicki pw. Wszystkich Świętych, wybudowany najpóźniej na początku XV w., który w związku z kilkukrotnymi pożarami zmieniał swój wygląd zewnętrzny. Wewnątrz przeważa bogate wyposażenie barokowe i rokokowe. Na jednym ze zworników można zobaczyć herb panów z Łomnicy, a na ołtarzu Serca Jezusa zachował się jeden z licznych niegdyś napisów w języku słowackim. Do najcenniejszych zabytków należy bogato zdobiona i pozłacana monstrancja z końca XVII w., wykonana w 1691 r. w Augsburgu. Ciekawostką jest jeden z kacwińskich dzwonów – św. Donata z 1620 r., który podczas I wojny światowej (1917 r.) miał zostać wykorzystany do celów produkcji amunicji w zakładach zbrojeniowych ówczesnych Austro-Węgier. Nie zdążono jednak tego zrobić przed końcem wojny, a obecnie można go zobaczyć w muzeum zamku w Ostrzyhomie na Węgrzech.

Z budowli sakralnych znajduje się tu aż osiem kapliczek, z których trzy pochodzą z XVII w. Najstarszą z nich jest  kapliczka pw. Matki Boskiej Śnieżnej, która wybudowana została według tradycji jako wotum po wielkiej epidemii. Na początku wsi znajduje się   kapliczka pw. św. Trójcy z 1676 r., na cmentarzu kapliczka św. Katarzyny i kaplica św. Anny z 1712 r., dobudowana do północnej strony miejscowego kościoła, w górnej części, w kierunku na Wielką Frankową (Veľká Franková), znajdują się dwie kapliczki pw. św. Bernadetty i św. Wojciecha, a przy kościele wybudowana w okresie międzywojennym kapliczka pw. Chrystusa Króla. Najmłodszą jest kapliczka pw. Błogosławionego ks. Józefa Stanka, wybudowana na początku XXI w.

Od założenia do 1918 r. Kacwin był częścią regionu spiskiego w ramach wielonarodowego państwa węgierskiego (Uhorska). Po zakończeniu I wojny światowej w 1918 r. został objęty granicami słowackiej części nowopowstałej Republiki Czechosłowackiej, a w 1919 r. włączony został do tzw. obszaru plebiscytowego, o losie którego miała zadecydować miejscowa ludność. Ostatecznie plebiscyt nie odbył się i w 1920 r. wieś została na podstawie decyzji Rady Ambasadorów Konferencji Pokojowej w Spa przyłączona do Polski, przeciwko czemu obywatele  protestowali. Po wybuchu II wojny światowej w 1939 r. została inkorporowana do Słowacji, a w 1945 r. ponownie została włączona do Polski, gdzie leży obecnie.

Do Rejestru Zabytków Województwa Małopolskiego wpisany został również budynek starej słowackiej szkoły ludowej wybudowany nieopodal kościoła pod koniec XIX w. W drugiej połowie XIX w. mieszkańcy Kacwina aktywnie włączyli się do słowackiego ruchu narodowego, podpisując petycję skierowaną do cesarza i króla Franciszka Józefa domagając się prawa do używania języka słowackiego w szkołach i w urzędach oraz o równouprawnienie Słowaków z Węgrami. Liczna słowacka mniejszość narodowa żyje w Kacwinie również obecnie. Jest zorganizowana w miejscowym kole Towarzystwa Słowaków w Polsce, które posiada swój Słowacki Dom Kultury z biblioteką słowacką, przy którym działa krajańska orkiestra dęta i odbywają się różne imprezy – spotkania opłatkowe, konkurs Poznaj Słowację – Ojczyznę Swoich Przodków i inne. Język słowacki nauczany jest w szkole podstawowej, a w każdą niedzielę w miejscowym kościele jedna z trzech mszy św. odbywa się w języku słowackim (o godz. 9.15).

Z Kacwina pochodziło w przeszłości kilka osobistości życia społecznego i kulturalnego – znany muzykolog i pierwszy rektor Wyższej Szkoły Muzycznej w Bratysławie Ján Strelec (1893-1975), rektor Koszyckiego Seminarium Duchownego Jakub Šefčík (1902-1975), długoletni prezes Towarzystwa Słowaków w Polsce Ján Molitoris (1927-2020) i długoletni redaktor miesięcznika Život Ján Špernoga (1938-2008), jednego z pierwszych czasopism masowo kolportowanych w okresie powojennym na Zamagurzu.

Regionalne tradycje i zwyczaje kultywuje miejscowy zespół folklorystyczny Bystry Potok, ale mieszkańców ubranych w tradycyjny strój ludowy można już dzisiaj spotkać niemal wyłącznie podczas miejscowych uroczystości kościelnych.

Położenie Kacwina, z dala od głównych tras, umożliwia wypoczynek w cichym i spokojnym miejscu. Wśród pięknej przyrody można znaleźć wiele malowniczych zakątków, jak wspominane już wodospady, źródło mineralne o silnym zapachu siarki, zaś pobliskie wzgórza zapewniają przepiękne widoki na pobliską panoramę okolicy. Z Krzyżowej Góry (767 m n.p.m.) podczas pięknej pogody można zobaczyć Tatry, Pieniny z Trzema Koronami i Gorce.

Przez wieś prowadzą znaczone szlaki piesze i szlak rowerowy, który prowadzi również przez przejście graniczne Kacwin – Wielka Frankowa. Część tej trasy można również pokonać konno. Niedaleko od centrum wsi, na stokach Krzyżowej Góry, znajduje się stok narciarski o długości 330 m i różnicy wysokości 65 m, z wyciągiem, sztucznym oświetleniem, dużym parkingiem i małą gastronomią. To wszystko dopełnia stosunkowo dobrze rozwinięta sieć pensjonatów i kwater prywatnych. We wsi znajduje się boisko sportowe, punkty gastronomiczne oraz sklepy spożywcze i wielobranżowe.   

Zobacz także:

Koło TSP Kacwin

Dom Kultury Słowackiej w Kacwinie

Msze św. w języku słowackim