B
(31.7.1858 Podvlk – 11.5.1918 Dolná Lipnica)
Urodził się 31 lipca 1858 w Podwilku. Święcenia kapłańskie przyjął 24 czerwca 1881w Spiskej Kapitule. Był wikarym w Sedliackiej Dubovej, Lokci oraz Rabči. W 1889 roku został proboszczem w Lipnici Wielkiej, gdzie pracował przez 29 lat. Był wybitnym przedstawicielem słowackiego ruchu narodowego na Górnej Orawie. Dzięki niemu 600 wyborców zagłosowało w wyborach do parlamentu węgierskiego w 1906 roku na słowackiego posła Ferka Skyčáka. Za jego pośrednictwem wielu Słowaków z Górnej Orawy stało się członkami Stowarzyszenia Św. Wojciecha. Zmarł nagle 11 maja 1918 w Lipnici Wielkiej, gdzie został pochowany. Gazeta Narodowa w nekrologu napisała o nim: „Patriota, cenny człowiek, sercem i z powołania ojciec duchowny, na zawsze zamknął oczy. Zamilkł wymowny język. Odszedł silny i mocny ksiądz. Orawa ma dużą ilość wyszukanych kaznodziejów, ale Bonkowi nie dorówna żaden. Był olbrzymem pracy.”
(11.11.1713 Podvlk – 19.4.1785 Odorín)
Urodził się 11 listopada 1713 w Podwilku. W 1731 roku wstąpił do Zgromadzenia braci mniejszych (minorytów). Święcenia kapłańskie przyjął w 1737 roku. Pracował jako misjonarz na Górnej Orawie, Spiszu, Liptowie a później po całej Słowacji. Głosił kazania po słowacku i niemiecku. Należał do najlepiej wykształconych zakonników swojej epoki, jednocześnie odznaczał się także w naukach przyrodniczych, zwłaszcza w astronomii i geometrii. Napisał kilkadziesiąt książek, z których dwie, posiadające jego własnoręczne ilustracje pozostały w rękopisie. W 1766 roku została wydana w Koszycach książeczka modlitewna o charakterze moralizatorskim Katolickie Gwiazdki (słow. Hwezdičky Katolícke), którą napisał w słowakizowanym języku czeskim, po łacinie i w języku niemieckim. Poprzez swoją działalność przygotował podłoże do odniesienia sukcesu przez bernolacztinę. Zmarł 19 kwietnia 1785 r. w Odorínie przy Spišskiej Novej Vsi.
Kup książkę https://tsp.org.pl/produkt/ojciec-stefan-serafin-bosak-ludowy-misjonarz-z-podwilka/
(15.10.1904 Vyšné Lapše – 21.6.1990 Vyšné Lapše)
(4.11.1906 Dolná Lipnica – 1.6.1978 Bratislava)
Urodziła się 4 listopada 1906r. w Lipnici Małej. Studiowała w Pradze, Bratysławie oraz na Sorbonie w Paryżu. Pisała poezję zmysłową, jak również krytyki muzyczne i teatralne. Publikowała w słowackich czasopismach i gazetach, np. w Vatrze, Rozvoju, Slovákowi, Slovenských pohľadov, Slovenskej pravde, czy Živenie, w których między innymi promowała ruch feministyczny. Wraz z małżonkiem, słowackim malarzem akademickim Jankom Alexym, przygotowywali projekty gobelinów. Ilustrowała kilka książek. Była zaangażowana w ochronę zabytków słowackich. Zmarła 1 czerwca 1978r. w Bratysławie.
C
Č
(14.1.1793 Chyžné – 27.4.1876 Banská Bystrica)
Słowacki patriota, prepozyt Kapituły Bańskobystrzyckiej, członek i założyciel Stowarzyszenia Św. Wojciecha (Spolku svätého Vojtecha) oraz Macierzy Słowackiej (Matice slovenskej) a zarazem jej pierwszy skarbnik.
Urodził się 14 stycznia 1793 w Chyżnem. Studiował filozofię w Rabie oraz teologię w Peszcie i w wiedeńskim Pazmaneum. Święcenia kapłańskie przyjął w 1816 roku. Pracował w Bańskiej Bystrzycy jako sekretarz biskupa, radca konsystorialny oraz notariusz. Później został mianowany kanonikiem, dyrektorem kancelarii biskupa, opatem tytularnym i wikariuszem generalnym. W 1865 roku go papież Pius IX mianował prepozytem Kapituły Bańskobystrzyckiej. Tomáš Červeň miał mocno rozwiniętą świadomość społeczną – wspierał wdowy, sieroty, stowarzyszenia oraz instytucje kulturalne. Bardzo aktywnie wspierał słowacki ruch narodowy. Był gorliwym członkiem budyńskiego Towarzystwa Miłośników Języka i Literatury Słowackiej (Spolku milovníkov reči a literatúry slovenskej) oraz członkiem założycielem Stowrzyszenia Świętego Wojciecha w Trnawie (Spolku svätého Vojtecha v Trnave), i równocześnie obydwa stowarzyszenia wspierał finansowo. Był też przy założeniu słowackiego liceum katolickiego w Kláštore pod Znievom. W 1861 roku jako członek delegacji Słowaków uczestniczył w oddaniu Memorandum Narodu Słowackiego (Memoranda slovenského národa) cesarzowi Franciszkowi Józefowi. Dwa lata później został na pierwszym, założycielskim posiedzeniu Macierzy Słowackiej wybrany na skarbnika i tę funkcję piastował aż do jej zamknięcia przez węgierskie urzędy w 1875 roku. Przy założeniu Macierzy Słowackiej podarował sumę 1 000 złotych, która była taka sama jaką podarował również władca Franciszek Józef. Dzięki jego wsparciu zostało wydanych kilkadziesiąt słowackich książek, np. poetyckie dzieło Jána Holego. Martin Hatala zadydykował swoje dzieło Gramatica lingue Slovanicae Tomášovi Červeňowi. Ján Levoslav Bella mu dedykował Starosłowiański Ojcze Nasz (Staroslovanský Otčenáš) a przy okazji 50-lecia kapłaństwa mu Chór Słowacki zaśpiewał utwór Žaškovskiego Cantus Jubilaria oraz To jest dzień J. L. Bella. Kilka swoich wierszy jemu jako patriocie zadedykował również słowacki wielki patriota i poeta Andrej Sládkovič. Zmarł 27 kwietnia 1876 w Bańskiej Bystrzycy, swój cały majątek – 60 000 złotych zapisał w testamencie Macierzy Słowackiej, ponieważ wierzył w jej odrodzenie. Został pochowany w krypcie biskupiej kościoła Św. Krzyża w Bańskiej Bystrzycy. W nekrologu, który został wydany miesiąc po jego śmierci w Almanachu Zora napisali o nim: „Przez całe życie przyświecała mu myśl i dążenie: dobrze czynić temu narodowi, z jegoż łona pochodził i pozostawić mu po sobie znakomitą pamiątkę.“ Podobnego charakteru był także nekrolog w Gazecie Katolickiej (Katolíckych novínach): „był człowiekiem bardzo dobrze wykształconym, ze szlachetnym sercem, dobroczynny, serdecznie wspierającym naukę oraz sztukę, zwłaszcza słowacki język i literaturę, szczerze oddany swojemu narodowi“.
D
Ď
F
G
H
(3.5.1906 Pekelník – 9.9.1971 Lokca) – słowacki ksiądz, pracownik oświatowy i kulturalny.
Urodził się 3 maja 1906 w Piekielniku. Po studiach teologicznych w Spišskej Kapitule pracował jako ksiądz w Malatinej i Lokci, gdzie zasłużył się o rozwój życia kulturalnego i religijnego. Był sekretarzem Stowarzyszenia Świętego Pawła. Publikował artykuły w czasopiśmie Rozvoj. Zmarł 9 września 1971 r. w Lokcy.
Ch
I
J
K
(8.10.1837 Jablonka – 6.6.2012 Szczawnica) – słowacki poeta, artysta oraz pedagog.
Urodził się 8 października 1937 w Jabłonce. Już podczas nauki w Liceum ogólnokształcącym ze słowackim językiem nauczania w Jabłonce pokochał słowacką poezję i jeszcze przed maturą zadebiutował wierszem Rodná reč, która została opublikowana na łamach czasopisma literackiego Smer. Swoje wiersze publikował także w Mladej tvorbe i krajańskim czasopiśmie Život. W Wydawnictwie Towarzystwa Słowaków w Polsce w Krakowie zostały wydane trzy tomiki poezji – Oravské návraty (2005), Dozvuky (2008) a Stopy jesene (2010). Oprócz poezji poświęcał się także twórczości artystycznej, do której inspiracje czerpał zwłaszcza z rodzinnej Orawy, Pienin czy Szczawnicy, która stała się jego nowym domem, jak również z innych pięknych okolic Słowacji. Swoje obrazy wystawiał na ponad stu wystawach indywidualnych i zbiorowych w kilkunastu miastach Polski. Przy okazji wystaw w Galerii Sztuki Słowackiej Towarzystwa Słowaków w Polsce w Krakowie została wydana publikacja z jego życiorysem i obrazami s nazwą Moje krajinky/Moje pejzaże (2004). Zmarł 6 czerwca 2012 w Szczawnicy, gdzie został pochowany.
L
(15.3.1880 Jablonka – 5.10.1958 Levoča) – słowacki ksiądz, wikariusz Jego Świątobliwości, pedagog.
Urodził się 15 marca 1880 w Jabłonce. Święcenia kapłańskie przyjął 21 czerwca 1903, najpierw pracował w diecezji Vacovskej a od 1920 roku przeszedł do dieciezji Spiskej. W okresie międzywojennym pracował jako nauczyciel w liceum w Lewoczy i został rektor Niższego Seminarium w Lewoczy. W 1938 roku został dyrektorem Liceum katolickiego w Lewoczy. W tym samym roku uhonorowany został godnością wikariusza Jego Świątobliwości. Następnie przeszedł na emeryturę i w 1940 roku powrócił na tereny przyłączone i stał się administratorem w Kacwinie. Po zakończeniu II. wojny światowej wnioskował jako autochton o pozostanie na obszarze przyłączonym do Polski, za co został uwięziony i w wyniku tego wydalony do Czechosłowacji. W 1945 roku mieszkał w Javorine i pomagał w pracach duszpasterskich. Ostatnie lata spędził jako emeryt w Lewoczy, gdzie w 1958 roku zmarł.
M
(23.6.1933 Horná Zubrica) – słowacka artystka i pedagog.
Urodziła się 23 czerwca 1933 w Zubrzycy Górnej. Jest absolwentką Liceum ogólnokształcącego ze słowackim językiem nauczania w Jabłonce, studium nauczycielskiego słowackiej filologii na Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie oraz studium wychowania plastycznego na Wydziale Pedagogiczno-plastycznym Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. Żyje i tworzy w Zubrzycy Górnej, jednocześnie jej obrazy są bezpośrednio powiązane z rodzinną Orawą. Miała kilkanaście wystaw indywidulanych w Polsce i na Słowacji. Jej obrazy świętych zdobią kościoły w Psarach, Zubrzycy Górnej, Piekielniku oraz Chyżnem. Wybór z jej twórczości był kilkakrotnie prezentowany również w Galerii Sztuki Słowackiej Towarzystwa Słowaków w Polsce w Krakowie, jednocześnie przy tej okazji została wydana publikacja z jej życiorysem i obrazami z nazwą Wybór z twórczości/Výber z tvorby (2006). Jej działalność artystyczna, praca pedagogiczna w kilku szkołach słowackich, jak i działalność społeczna na rzecz krajańskiego ruchu jest między krajanami ze Spisza i Orawy szczególnie ceniona.
N
(10.12.1792 Nižné Lapše – 17.10.1858 Spišské Podhradie)
Ján Nálepka sa narodil päť rokov po bernolákovskej kodifikácii a v roku založenia Slovenského učeného tovarišstva – 10. decembra 1792. V rodných Nižných Lapšoch s najväčšou pravdepodobnosťou absolvoval ľudovú školu, po ktorej pokračoval na známom piaristickom gymnáziu v Podolínci, kde získal humanitné vzdelanie. Následne študoval dva roky filozofiu a tri roky teológiu v arcibiskupskom seminári Trnave, kde sa mal možnosť zoznámiť s neskorším spišským biskupom a stúpencom slovenského národného hnutia Ladislavom Zábojským, ktorému venoval svoje básnické diela. Štúdiá ukončil ročným kurzom v biskupskom seminári v Spišskej Kapitule.
Za kňaza bol vysvätený v 6. augusta 1816 pomocným spišským biskupom Štefanom Čechom. Ako kaplán v pastorácii bol rok a tri mesiace na Orave, a to v Podvlku, Nižnej a Lipnici. Následne pôsobil naďalej ako kaplán rok a pol v Ružomberku a dva roky v Chmeľnici. Na svoje prvé farárske miesto nastúpil v roku 1821 do Tribša, kde strávil tri a pol roka. Farárom bol aj v rodných Nižných Lapšoch, štyri roky a dva mesiace. V tom čase, v roku 1824 sa stal tiež tajomníkom Dunajeckého dekanátu. Do benefícia vo Fridmane ho uviedol spišský biskup Jozef Bélik 30. decembra 1828.
V októbri 1832 Ján Evanjelista Nálepka prichýlil pod svoju strechu ako fridmanský farár na niekoľko dní poľského cestovateľa a spisovateľa Seweryna Goszczyńského. Ten vo svojom Denníku z ciest po Tatrách vyjadril k nemu svoj veľký obdiv, keď ho opísal ako veľmi láskavého človeka a excelentného kňaza: „Spoznal som v ňom služobníka Cirkvi, akých som v mojom živote stretol málo. Aj popri vyššom vzdelaní plný kresťanských čností, milý, bezprostredný a popri tom zachovávajúci vo všednom živote vysokú dôstojnosť svojho stavu, rozhľadený; bol skutočne obetavý, ukazujúci jedinú správnu cestu, zakaždým, keď plnil svoju tajomnú službu pri oltári.“
Podobne sa o ňom vyjadril neznámy pisateľ, ktorý vo svojom rukopise zachytáva osudy významných katolíckych kňazov: „Tu na Magure hlásal všade horlivě evangelium věčnej lásky. Byl populárnym svatořečníkom, kázne jeho byly plné nadšenia a pomazanosti.“ Prídomok „Evanjelista“ teda vhodne vystihoval Nálepkov charakter a pôsobenie medzi ľudom.
Seweryn Goszczyński zároveň, okrem vzdelanosti a dôstojnosti fridmanského kňaza, podčiarkuje i jeho slovenský naturel, ako aj slovenskosť miestnych obyvateľov: „Počul som ho, keď sa vo svojom postavení prihováral ľudu: jeho kázne boli po slovensky, lebo od tejto dediny sa už začína krajina obývaná Slovákmi, a jeho slová boli naplnené tou istou evanjeliovou jednoduchosťou, láskou, lahodnosťou, ktorých príklad dával svojím životom.”
Po slovensky sa s ním zhovárali aj dve dcéry miestneho ekonóma, ktoré ho očarili svojou bezprostrednosťou i krásou slovenského jazyka: „Slovenský jazyk v ústach dievčiny je veľmi milý, o čom som sa mohol presvedčiť, lebo som často robil dvom dievčinám spoločnosť pri zbieraní rýdzikov“.
Okrem krásnych Sloveniek urobila na spisovateľa dojem, a to omnoho väčší ako impozantný nedecký hrad týčiaci na vápencovom brale, ktorý taktiež vďaka Jánovi Nálepkovi navštívil, knižnica fridmanského farára. „Bolo v nej okolo 2000 zväzkov najvýznamnejších spisovateľov rôznych národností, tak originálov, ako aj prekladov, najviac v nemčine,“ medzi inými napríklad tiež Shakespeare.
Vzdelanosť, rozhľadenosť i dôstojnosť Jána Evanjelistu Nálepku boli iste atribúty, ktoré viedli k tomu, že 3. júla 1838 sa po odchode nedeckého farára Jána Frangnera stal novým dekanom Dunajeckého dištriktu. V tom čase pod neho spadali všetky zamagurské farnosti, teda Veľká Franková s filiálkami v Malej Frankovej, Osturni i hornom a dolnom mlyne, Fridman s filiálkami vo Falštíne, Rovni a alódiom Remeňove, Haligovce s filiálkami Lipník a Stráňany, Spišské Hanušovce s filiálkami Jezersko a mlyn Keheľ, Jurgov s filiálkami Čierna Hora, Repisko, Solisko, Javorina a Podspády, Kacvín, Krempachy s filiálkami Durštín a horným i dolným mlynom, Nižné Lapše s filiálkou Kotelnična, Vyšné Lapše s filiálkou v Lapšanke, Lechnica s filiálkami v Havke, Dolnej Lechnici, Červenom Kláštore, Smerdžonke a Zámostí, Lesnica s filiálkami Huta a mlyn, Matiašovce s filiálkami Zálesie a horný mlyn, Nedeca s filiálkou v Nedeci-Zámku, Spišská Stará Ves s filiálkami Tridsiatok, Lysá nad Dunajcom, Majere, mlyn na Tridsiatku a dolný mlyn, Reľov s filiálkou Hágy, Veľká Lesná, Tribš s filiálkami mlyn a Čierna Hora i farnosť Nová Belá. Celkovo 18 365 veriacich rímskych katolíkov.
O necelé tri roky po vymenovaní za dekana sa 29. januára 1841 stal fridmanský farár čestným kanonikom a v roku 1853 aj skutočným kanonikom Spišskej Kapituly.
Nižnolapšanský rodák Ján Evanjelista Nálepka patril k ľuďom, ktorí boli obdarení veľkou charizmou a viacerými umeleckými vlohami. Bol vynikajúcim hudobníkom i znalcom cirkevnej hudbya taktiež, ak by sme použili jazyk dobovej terminológie, skvelým veršovníkom.
V duchu myšlienok bernolákovského Slovenského učeného tovarišstva šíril slovenský jazyk i literatúru a v roku 1835 spísal zbierku Zápale, z Modlítbi Swatích a Pesňiček Duchowňích k Službám Božím celého Roku Swatég Rimskég Katolickég Cirkwi, a k Prospechu Werícich obogeg Pohlawi, z Wážnostú Gého Nagoswícenegšég Milosti Pána Gozefa Bélik z Božého Smilowaňa Biskupa Spišského na swetlo widané. Vďaka tomuto zachovanému rukopisu máme možnosť nahliadnuť do slovenských modlitieb a piesní používaných na Zamagurí v prvej polovici 19. storočia.
Ako stúpenec slovenského národného hnutia vyjadril svoje nadšenie z vymenovania za spišského biskupa spomínaného novoveského farára Ladislava Zábojského, ktorý bol oduševneným Slovákom. Na jeho počesť napísal Sláwospew ke Prowodnému Uvádzáňu Najoswiťenejšého a Najwelebňejšého Pána Ladislava Zabojszkyho, SS. Bohomluvnosťi Učiťela, a tohož umeňá pri C. K. Wisokej Škole Pešťánskéj Spolku Učiťelow Úda, t. ď. na Stoľicu a Hodnosť Biskupa Spišského, k Dowodu Oprawďiwéj Ucťiwosťi, a k Osohu Wiďecko-Orawskéj Ňemocnici na Swetlo Widaní. Túto oslavnú báseň zložil hexametrom, teda typickým časomerným veršom antických epických básní, čím dokazoval vyspelosť slovenčiny ako jazyka rovného latinčine či gréčtine. V roku 1851 vyšiel spomínaný Sláwospew na siedmich stranách tlačou v Levoči, pričom ako je uvedené v samotnom názve výťažok z neho bol venovaný oravskej nemocnici.
Spišskému biskupovi Ladislavovi Zábojskému, ktorý sa aktívne zasadzoval za zrovnoprávnenie všetkých národov v Uhorsku, vrátane Slovákov, venoval tiež svoju ďalšiu ódu Chwálospew na Výročnú Památku Naroďeňá, a na Biskupstwí Poswácaňá vysoceuroďenej, ctinajhodňejšéj Osvéťenosťi Pána Ladislava Zabojszkyho z Milosťi Bozkéj, Stolici Apoštolskéj Biskupa Bohomluv. Učiťela, a t. d. Otca najmilosťivejšého, Prevelebnému Kňezstvu, a Verícim tohož Biskupstva k Poťešeňú, a Cťi venovaný a vydaný skrz J. E. N. 21. Mája 1858.
Báseň, rovnako ako predchádzajúca, vyšla tlačou v Levoči, a to necelých päť mesiacov pred jeho smrťou. Tá ho zastihla 17. októbra 1858 vo veku neodžitých 66 rokov v Spišskej Kapitule, kde sa zdržiaval posledných päť rokov svojho života.
(mm-m)
O
P
R
S
Š
V
(18.12.1861 Horná Lipnica – 16.4.1931) – kanonik, pralat papieski, wikariusz generalny oraz rektor Seminarium Spiskiego.
Urodził się 18 grudnia 1861 w Lipnicy Małej. Teologię studiował w Spišskej Kapitule. Święcenia kapłańskie przyjął 30 czerwca 1884. Wikariuszem był w Slovenskej Vsi, Markušovciach i Námestowie. W 1893 roku przejął probostwo w wolnej parafii Zákamenné, gdzie przepracował 28 lat. Podczas jego proboszczowania została rozpoczęta i dokończona budowa nowego kościoła murowanego w podwójnym stylu neoromańskim, który istniej do dzisiaj. W późniejszym okresie był inspektorem szkolnym, doradcą przy Stolicy Apostolskiej, dziekanem środkowoorawskiego dziekanatu, honorowym kanonikiem oraz sędziom prosynodalnym. W kwietniu 1921 biskup Ján Vojtaššák mianował go za wikariusza generalnego oraz rektora Seminarium Spiskiego w Spišskiej Kapitule. Jozef Vojtíček nigdy nie zapomniał o swojej rodzinnej miejscowości Lipnicy Małej, w której ufundował kapliczkę ku czci św. Józefa a za swoje patrymonium nakazał wybudować nową plebanię. Zmarł 16 kwietnia 1931. Pochowany jest na cmentarzu w Zákamennom.
(6.8.1938 Vyšná Lipnica) – redaktor, pisarz, dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Bratysławie.
Urodził się 6 sierpnia 1935 w Lipnici Małej. Po studiach na Uniwersytecie Komenskiego w Bratysławie pracował jako redaktor w dzienniku Gazeta Rolnicza (Roľnícke noviny) a później przyczynił się do powstania pierwszej biblioteki publicznej naukowej w Nitrze – Centralnej Biblioteki Rolniczej (Ustrednej pôdohospodárskej knižnice). W latach 1975 – 1989 pracował jako kierownik Gabinetu historii i promocji na Wyższej Szkole Pedagogicznej w Nitrze a po przewrocie został dyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej w Bratysławie, jednocześnie pod jego kierownictwem została zautomatyzowana jej praca. Wydał kilka prac naukowych i publikacji z zakresu informatyki tekstu oraz historii słowackiego szkolnictwa rolniczego. W tłumaczeniu angielskim wydał bullę Industriae Tuae (1992). Uczestniczył też w wydaniu dziesiątków innych publikacji książkowych i jest je autorem ponad czterystu artykułów z zakresu bibliotekoznawstwa oraz informatyki, historii i kultury słowackiej, zwłaszcza z życia i historii Nitry - Nitra starodawna i współczesna (Nitra starodávná a súčasná, 1988) czy Nitrzańskie piekło oraz inne teksty (Nitrianske inferno a iné texty, 2010).
Z
(1.10.1948 Dolná Zubrica) – archeolog, odkrywca największego w Europie skarb grzywien wielkomorawskich.
Urodził się 1 października 1948 w Zubrzycy Dolnej. Jest absolwentem Liceum Ogólnokształcącego ze słowackim językiem nauczania w Jabłonce oraz studiów archeologii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Jest długoletnim pracownikiem Muzeum Archeologicznego w Krakowie. W ramach swojej pracy badawczej znalazł największy w Europie skarb grzywien wielkomorawskich (4212 grzywien o wadze 3630 kg). Na terenie Krakowa prowadził badania ratownicze a przez pewien czas pracował jako miejski konserwator zabytków. W 2009 roku prezydent Rzeczpospolitej Polskiej mianował go członkiem Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. Jest autorem kilku ekspozycji archeologicznych oraz wielu prac naukowych, które zostały opublikowane w kraju i za granicą.