Jabłonka

Pierwsza pisemna wzmianka o Jabłonce na Orawie pochodzi z 1558 r. Jabłonka jest zatem jedną z najstarszych miejscowości na terenach górnej Orawy, które zakładane zostały przez panów Zamku Orawskiego, prowadzących kolonizację mniej urodzajnych, górzystych obszarów. Jej nazwa pochodzi od pierwszych sołtysów Sebastiana i Vincenta Jablonovskych, którzy osiedlili się tutaj wraz z czterema innymi chłopami.

W 1597 r. mieszkańcy wybudowali sobie we wsi drewniany kościół, a kiedy dwa lata później Jerzy Thurzo założył w Jabłonce parafię i zwiększył ilość wołoskich osadników na dwadzieścia, predysponując wieś do roli jednego z głównych centrów górnej Orawy. Znaczenie wsi wzrosło, kiedy ustanowiono w niej urząd odrębnego zarządcy zamkowego i skład soli. O tym, że Jabłonka była ważnym miejscem na szlaku ówczesnych traktów handlowych świadczy to, iż już na początku XVII w. urządzona została tam gospoda.

W 1659 r. we wsi żyło 626 katolików i 231 ewangelików, łącznie 857 osób. Przyjazny rozwój wsi zakłóciły antyhabsburskie powstania oraz pustoszący najazd króla Jana III Sobieskiego, w wyniku którego Jabłonka została niemal zupełnie zniszczona. Na początku XVIII w. większość mieszkańców trudniła się rolnictwem, a przez pewien czas funkcjonowało tutaj aż pięć młynów i jeden tartak. Oprócz tradycyjnych produktów rolnych miejscowi rolnicy uprawiali len, siemię, które sprzedawali, a z włókien produkowali płótno. Oprócz producentów płótna żyli tutaj również tkacze i farbiarze, którzy farbowali wyprodukowane płótno i sprzedawali je w okolicy.

W 1828 r. w Jabłonce utworzono urząd podatkowy, a wieś stała się znaczącym miejscem produkcji płótna. Na początku XIX w. powstał we wsi nowy murowany kościół pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. W okresie odrodzenia narodowego Jabłonka była jednym z ważnych centrów słowackiego ruchu narodowego. Z tej miejscowości pochodzi przedstawiciel młodszego kollarowsko-hamuliakowskiego pokolenia ks. Ignác Kolkovič (1791–1848), słowacki pisarz religijny i autor dzieła Mrawné zrkadlo mládeži wenowané (1852) dziekan Ján Machay (1790–1865), autor nowel i opowiadań ludowych w języku słowackim i kilka narodowo uświadomionych księży, którzy wykonywali posługę na terenie całych Węgier. W polskim Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z końca XIX w. Jabłonka wymieniona jest jako „wieś słowacka na Podhalu orawskim, czyli na Orawie (Węgry)”. Według spisu ludności w 1880 r., który po raz pierwszy uwzględniał język ojczysty, wieś liczyła 655 domów i 3126 mieszkańców, z których 3021, a więc 96,64%, było narodowości słowackiej.


Na początku XX w. wychodziło we wsi, pod patronatem miejscowego księdza Štefana Pirončáka, słowackie czasopismo religijne o ogólnowęgierskim zasięgu Kráľovná svätého ruženca, a znany słowacki działacz narodowy Orawy Ferko Skyčák założył tutaj bank ludowy, który po wielu reorganizacjach funkcjonuje do dnia dzisiejszego. I to właśnie mieszkańcy górnej Orawy swoimi głosami wybrali F. Skyčáka jako jednego z nielicznych posłów słowackich do parlamentu węgierskiego. W tym czasie na górną Orawę eksportowano z Galicji hasła polonofilskie, których głównym orędownikiem był rodak z Jabłonki, kleryk Ferdynand Machay.

W 1920 r. Jabłonka wraz z kilkoma innymi orawskimi miejscowościami została przyłączona do Polski, w 1939 r. z powrotem została włączona do Słowacji, a w 1945 r. ponownie przyłączona do Polski, gdzie leży do dnia dzisiejszego. Po przyłączeniu do Polski wiele rodzin wyemigrowało do ówczesnej Czechosłowacji. Po II wojnie światowej Jabłonka stała się stopniowo jednym z centrów słowackiego ruchu narodowego w Polsce. We wsi utworzono szkoły ze słowackim językiem nauczania, a w 1951 r. powstało tutaj pierwsze i jedyne w Polsce Liceum ze Słowackim Językiem Nauczania, które jest do dnia dzisiejszego jedną z dwóch szkół średnich zapewniających średnie wykształcenie na górnej Orawie. Obecnie język słowacki jest tam nauczany jako język obcy. Słowacy w przeszłości założyli we wsi zespół folklorystyczny, kapelę ludową i orkiestrę dętą. Obecnie w Jabłonce znajduje się siedziba Zarządu Oddziału Towarzystwa Słowaków w Polsce, działa świetlica krajańska, a na zakupionej parceli trwa budowa nowego Domu Kultury Słowackiej. Wieś jest znana z jarmarku, który licznie odwiedzają mieszkańcy całej Słowacji.

Licznik wizyt

63399
Wejść w tym miesiącu: 4619