Niedzica

Niedzica jest jedną z największych wsi Zamagurza, w której historia przeplata się z nowoczesną infrastrukturą turystyczną, umożliwiającą aktywne spędzanie wolnego czasu przez okres całego roku. Wieś została założona przy starej drodze handlowej, w majątku panów z Łomnicy (Veľká Lomnica), a pierwsza pisemna wzmianka o jej istnieniu pochodzi z 1320 r.

Na początku XIV w. istniał tutaj już rzymskokatolicki kościół pw. św. Bartłomieja z zachowanymi do dnia dzisiejszego oknami gotyckimi, portalami i sklepieniem krzyżowym. Wewnątrz kościoła znajduje się kilka cennych zabytków jak herb fundatorów – panów z Łomnicy, tryptyk obrazujący życie i mękę św. Bartłomieja z 1452 r., czy też niedawno odkryte freski i napisy z końca XIV w. i początku XV w. W XVIII w. do kościoła została dobudowana kapliczka pw. Matki Boskiej Bolesnej z rokokowym ołtarzem. Oprócz niej we wsi znajdują się jeszcze trzy kapliczki z XVII i XVIII w., kapliczka pw. św. Apostoła Bartłomieja, nawiązująca do kultu patrona wsi, kapliczka pw. Michała Archanioła i kapliczka pw. św. Rozalii, która miała chronić mieszkańców przed epidemiami.

Mieszkańcy zajmowali się w przeszłości przede wszystkim rolnictwem, hodowlą bydła i owiec. Jak w tym czasie wyglądał typowy dom mieszkalny, narzędzia i życie miejscowej ludności można się dowiedzieć odwiedzając prywatne muzeum etnograficzne Józefa Iwańczaka. We wsi zachowało się jeszcze kilka typowych domów drewnianych z zabudowaniami gospodarczymi. W okolicznych górzystych terenach do dnia dzisiejszego istnieją bacówki, w których można kupić świeże mleczne produkty ser, bryndzę i żentycę.

W XIX w. Niedziczanie wspierali rodzący się słowacki ruch narodowy na Węgrzech i przyłączyli się do pozdrowień przesłanych do pierwszego prezesa Macierzy Słowackiej, bańskobystrzyckiego biskupa Štefana Moyzesa. Na przełomie XIX i XX w. spora część miejscowej ludności wyemigrowała do USA i Kanady, co przypomina pomnik przy kościele, wybudowany dla upamiętnienia rodaków poległych w I wojnie światowej, a ufundowany przez żyjących w Pittsburghu emigrantów narodowości słowackiej pochodzących z tej miejscowości. Wieś Niedzica bardzo boleśnie odczuła wydarzenia związane ze sporem granicznym czesko-słowacko-polskim po zakończeniu I wojny światowej, podczas którego członkowie tzw. Legii Spisko-Orawskiej zamordowali słowackiego wójta tej miejscowości Valentína Strončeka i 15-letniego miejscowego służącego.

Pomimo faktu, iż Niedziczanie podpisali w 1919 r. petycję za pozostaniem w Czechosłowacji, wieś została na podstawie decyzji Rady Ambasadorów Konferencji Pokojowej w Spa przyłączona do Polski, czego nie udawało się początkowo wprowadzić w związku z oporem ludności, a co osiągnięto dopiero po ogłoszeniu w Niedzicy stanu wyjątkowego. Po wybuchu II wojny światowej i udziale w ataku na Polskę wojsk słowackich Niedzica została inkorporowana do Słowacji, a w 1945 r. ponownie przyłączona do Polski, do której należy do dnia dzisiejszego. W okresie po II wojnie światowej wieś padła ofiarą kilkukrotnych napadów grupy zbrojnej pod dowództwem Józefa Kurasia „Ognia”, która w 1946 r. zamordowała miejscowego mieszkańca Michala Kužela (1889-1946) i zmusiła do ucieczki, do Czechosłowacji kilkanaście rodzin słowackich.

W Niedzicy obecnie żyje stosunkowo liczna ludność słowacka, która stowarzyszona jest w miejscowym kole Towarzystwa Słowaków w Polsce. Raz w tygodniu w miejscowym kościele odbywają się msze św. w języku słowackim, a w szkole podstawowej nauczany jest język słowacki. Z Niedzicy pochodził znany słowacki aktor Michał Dočolomanský (1942-2008), który urodził się w budynku byłej szkoły, co upamiętnia tablica pamiątkowa umieszczona na fasadzie budynku. W związku z tym, iż ten legendarny aktor filmu słowackiego nie posiada grobu, a jego prochy zostały rozsypane po Zamagurzu, tablica ta jest jedynym miejscem, w którym można uczcić jego pamięć. Oprócz słowackiej mniejszości narodowej we wsi żyje mniejszość romska, to w Niedzicy na świat przyszedł romski skrzypek – wirtuoz, którego nazywają „czardaszowym królem”, Miklosz Deki Czureja (*1958). We wsi można również znaleźć ślady po mieszkańcach narodowości żydowskiej, których dawną obecność  przypomina cmentarz żydowski.

Z punktu widzenia ruchu turystycznego Niedzica jest obecnie bardzo atrakcyjną miejscowością, niezależnie od pory roku. Latem można skorzystać z miejscowych plaż i kąpielisk przy Jeziorze Czorsztyńskim, boiska sportowego do siatkówki, czy też z przystani dla jachtów. Gamę oferowanych usług uzupełnia mała gastronomia. Osoby posiadające odpowiednie zezwolenie mogą łowić ryby w potokach Niedziczanka i Kacwinianka. Niedaleko jeziora znajduje się Park Zabaw z różnymi atrakcjami oraz Park Miniatur, w którym można podziwiać miniatury atrakcji przyrodniczych i historycznych Spisza, Orawy i Podhala, wraz z próbami rekonstrukcji obiektów dzisiaj już nie istniejących. W zimie do dyspozycji znajduje się ośrodek narciarski leżący w pobliżu słowacko-polskiego przejścia granicznego, gdzie dostępne są trzy wyciągi z siedmioma trasami o różnej trudności, z oświetleniem i sztucznym zaśnieżaniem, naturalnym lodowiskiem, wypożyczalnią nart i łyżew, szkółką narciarską, bezpłatnym parkingiem, salonem gier, możliwościami zakwaterowania i usługami gastronomicznymi. Przez wieś prowadzi kilka oznakowanych tras rowerowych, pieszych i biegowych tras narciarskich, a okoliczną przyrodę można również podziwiać podczas przejażdżek konnych. Do dyspozycji odwiedzających znajduje się we wsi szeroka oferta noclegowa – w kwaterach prywatnych, pensjonatach, gospodarstwach agroturystycznych i hotelach, z przepięknym widokiem na niedaleki zamek, jezioro i pienińską przyrodę. Usługi te uzupełnia infrastruktura społeczna: boisko sportowe, biblioteka, stacja benzynowa, bank, bankomat, punkt weterynaryjny, sklepy spożywcze i wielobranżowe. W Niedzicy siedzibę swoją ma Gminny Ośrodek Kultury, przy którym działa zespoł folklorystyczny Czardasz. Instytucja ta każdego roku organizuje dla zespołów artystycznych imprezy konkursowe Spiskie Zwyki i Spiską Watrę. Pod patronatem GOK-u odbywają się coroczne imprezy pożegnania lata z podziękowaniem za zbiory, tzw. Dożynki Gminne, połączone z konkursem na najpiękniejszy wieniec dożynkowy oraz gminny konkurs na najładniejsze obejście gospodarcze. GOK jest również organizatorem Parady Orkiestr Dętych Gminy Łapsze Niżne, który organizowany jest w amfiteatrze znajdującym się w pobliżu granicy ze Słowacją lub na koronie zapory.

Msze św. w języku słowackim